حساب کاربریحساب کاربریفروش تعهدی شده سهام در واقع همان ایرانی شده ی شورت سلینگ است . فروش تعهدی سهام عمر زیادی ندارد و در اواخر اسفند 98 از این ابزار به عنوان یک ابزار جدید در جعبه ابزار ، بازار سرمایه یاد شد و شروع به فعالیت کرد . مدل فروش استقراضی را بررسی می کنیم ، روی شورت سلینگ و مدل های فروش بین المللی ، این ابزار طراحی شده در روند های کاهشی سرمایه گذاران می تواند با استفاده از این ابزار منتفع شوند. این ابزار به دلیل مشکلاتی که ایجاد شده بود در آن ، آن را بر اساس بحث های شرعی و فقهی متناسب سازی کردند و تبدیل شد به فروشی به نام فروش تعهدی سهام که همان کارکرد فروش استقراضی یا شورت سلینگ را دارد .
این ابزار خیلی جدید است و اولین معاملاتی که روی فروش استقراضی استارت خورد عملا اسفند 98 بود و دستوری هم که سازمان روی فروش تعهدی سهام تصویب و نهایی کردند به خرداد 98 برمی گردد . شروع عملیاتی این ابزار روی 8 نماد انجام شد که عملا اسفند 98 شد و عمر تازه ای دارد و ابزار جالبی است در جعبه ابزار مالی دنیای اقتصاد .
در بازار های مالی و بازار های بین المللی خصوصا گاهی اوقات برای اینکه روند یک شاخص مثل شاخص دلار رو بخوان بررسی کنند ، موقعیت خرید و فروشی که روی آن شاخص است را کارشناسی می کنند . دو اصطلاح خیلی معروف در بازار های مالی و بین المللی همیشه شنیده می شود : تحت عنوان long position یا همان موقعیت خرید و short position یا همان موقعیت فروش . عبارت لانگ در بازارهای مالی به معنای سمت خرید است یعنی کسی که احساس می کند یک دارایی و یا ابزار قرار است روند افزایشی قیمت داشته باشد خودش را در موقعیت لانگ قرار می دهد . این موقعیت در آپشن ها همان موقعیت خرید تعریف شده است .
.jpg)
عبارت شورت به معنای فروش است یعنی کسی که استدلال دارد که آن دارایی قرار است روند کاهشی پیدا کند و در واقع خودش را در موقعیت شورت قرار می دهد . ابزاری که موضوع صحبت ما است و فروش تعهدی ابزاری است که افراد در آن در شورت پوزیشن هستند و از این منظر به آن نگاه می کنند. فروش استقراضی که در سطح جهان مطرح است که تعریفی جامع و کلاسیک می توان برای آن گفت :
فروش استقراضی به فروش اوراق بهاداری اطلاق می شود که فروشنده مالک آن نیست . یعنی من سهمی که می خواهم بفروشم را ندارم و این دارایی مالی را ندارم و این را از کسی که این دارایی را دارد قرض می کنم و سریعا در بازار می فروشم و در یک موعد زمانی مجددا این دارایی را از بازار خرید می کنم و قرض خود را پرداخت می کنم و به شخصی که به من قرض داده بود برمی گردونم . بازه زمانی این کار مشخص است و قانون و مقرراتی در این میان است و نرخ هایی برای آن وجود دارد . استدلال فردی که این کار را انجام می دهد این است که روند کاهشی می باشد . مثال : من از شما این سهم را قرض می گیرم و روی هزار تومان می فروشم و استدلالی دارم که دو ماه دیگه می توانم این سهم را 700 تومان خریداری کنم . بنابراین سهم را می فروشم و دوماه دیگر خریداری می کنم و این تفاوت می شود سود من . در معاملات خرید شما اول می خرید و سپس با رشد قیمت می فروشید و منفتع می شوید ولی در فروش استقراضی از کاهش شما منفتع می شوید و در قیمت بالا سهم را می فروشید و در روندی پیش بینی شما اگر محقق شود می خرید و جایگزین می کنید و سود شما تعیین می شود.
مراحل انجام فروش استقراضی بدین صورت است که یک کارگزاری وجود دارد که با مالک یا همان کسی که دارایی مالی را دارد یک توافق نامه ای امضا می کنند و به آن این امکان را می دهد که در سامانه خود قرار بدهد به عنوان دارایی هایی که افراد بتوانند آن را قرض بگیرند و در بازار بفروش برسانند . در این مرحله فروشنده استقراضی سامانه را چک می کند و آگاهی پیدا م یکند و چنان سهمی وجود دارد و آن سهمی است که فکر می کند روند کاهشی دارد ، پس آن را قرض می گیرد و بلافاصله آن را در بازار می فروشد و منابعی که به دست می آید و این منابع به هیچ وجه در اختیار فروشنده استقراضی یا آن کسی که فروشنده است قرار نمی گیرد ، بلکه در کد مالک می نشیند فریز می شود و در این بازه زمانی تبدیل به سرمایه گذاری هایی می شود که مالک از آن جا هم منتفع می شود . فروشنده استقراضی باید برای این کار یک وجه تضمینی قرار بدهد که این وجه تضمین ها از قبل مشخص شده و تعیین شده است . در واقع منابعی که از محل فروش سهام ایجاد شده سرمایه گذاری می شود و در آخرین مرحله هم فروشنده استقراضی باید در موعد مقرر یا قبل سر رسید با توجه به توافقی که انجام شده سهم را از بازار تهیه کند و آن را در اختیار مالک قرار دهد و این فرآیند به اتمام برسد .
.jpg)
در بازار فروش تعهدی روی نمادهایی محقق می شود که نام آن ها اعلام می شود . یعنی از طرف سازمان بورس اعلام می شود که چه نمادهایی و با چه تعداد موقعیت هایی با سقف مشخص قابل قرار گیری در این فرآیند هستند. در طی اطلاعیه ای تمام مشخصات انتشار فروش اوراق تعهدی مشخص شده و اعلام می گردد و این مشخصات می تواند شامل : نرخ تشویقی ، دوره زمانی و وجه تضمین ها و مابقی چیزها باید که در طی این دستورالعمل و اطلاعیه عرضه می شود . در نتیجه انجام فرایند فروش استقراضی روی تمامی سهم ها قابل اجرا نیست و فقط سهم هایی می توانند در آن شرکت کنند که توسط بورس و فرابورس اعلام شده باشد . فروس تعهدی سهام و یاهمان فروش استقراضی ایرانی شده می باشد ، بدین معنا که در اصول شرعی اگر شما چیزی را قرض گرفته باشید نمی توانید آن را بفروشید .
با توه به اینکه فروش استقراضی مشکل فقهی و شرعی داشت و اصولا بر اساس شرع چیزی را که قرض گرفته باشی قابلیت فروش نخواهد داشت و با توجه به نیاز به این ابزار به عنوان راهی برای دو طرفه کردن معاملات سهام در بازار سهام ، از سالیان قبل راه های رفع نقیصه فروشی استقراضی و یا به عبارتی فروش استقراضی شرعی شده مورد بررسی قرارگرفت و در مجموع سه روش نهایی و تصویب شد که از بین آن ها دو روش به دلیل پیچیدگی های معاملاتی کنار گذاشته شد و در نهایت فروش تعهدی سهام که مبتنی بر عقد وکالت می باشد در اردیبهشت سال 98 در کمیته فقهی سازمان بورس تصویب گردید و دراسفند ماه همان سال فروش تعهدی سهام بر روی 8 نماد اعلام گردید و در واقع از این تاریخ فروش تعهدی سهام در بازار سرمایه به عنوان یک محصول جدید عملیاتی گردید .
صحبت های زیادی برای ورود این ابزار به بازار ایران بوده که با ورود آن بازار سهام دوطرفه شود و صرفا افراد از روندهای صعودی منتفع نشوند و در روندهای کاهشی هم بتوانند از بازار استفاده ببرند . فروش استقراضی اگر بتواند جایگاهی در بازار پیدا کند می تواند مانع حباب های بازار هم بشود . و این مهمترین کارکرد آن است که می تواند به بازار هم کمکی بکند و باعث شود بازار روند عادی تری را طی کند . برای شرعی شدن این نوع فروش سه روش را مدنظر گرفتند ولی 2 تا از این روش ها که بحث اختیارات وسلف ها در آن مطرح میشد چون پیچیدگی های عملیاتی خیلی خاصی داشت و فرایند خیلی طولانی میشد و هزینه های اضافی ایجاد می کرد . در آخر به فروش تعهدی سهام ختم شد که مبتنی بر عقد وکالت می شود و رد قرض گیرنده به وکالت از مالک دارایی ، آن سهم را در بازار می فروشد و میخرد تا بر اساس یک عقد کاملا شرعی می باشد .
.jpg)
فروش تعهدی
این فروش یک معامله است که د رآن متقاضی به وکالت از مالک نسبت به فروش اوراق بهادار وی مطابق با قرارداد فروش تعهدی در بورس اقدام نماید . قرارداد فروش تعهدی در واقع قراردادی است بین متقاضی و مالک جهت فروش تعهدی که متقاضی به وجه الزام آوری ، خرید مثل اوراق بهادار فروخته شده را بنا به درخواست مالک در هر زمان تا سررسید ، خارج از دوره تنفس تعیین شده در مشخصات قرارداد .برای مالک تعهد می کند . همچنین مالک به وجه الزام آوری به متقاضی وکالت می دهد تا از طرف وی نسبت به خرید مثل اوراق بهادار در هر زمان تا سررسید به تشخیص خود اقدام نماید .
قرارداد مابین به شکلی نیست که طرفین یکدیگر را ببینند و همه چیز توسط کارگزار انجام می شود و کاری خارج از برنامه انجام نمی شود و همه چیز برخط و آنلاین است . وجه الزام آور در این فرایند منظور همان وجه تضمینی است که خریداری باید در سیستم قرار دهد . چرا اسم این فرایند را تعهدی گذاشته اند به این دلیل است که آن شخصی که سهم را قرض گرفته و بلافاصله در بازار فروخته است تعهد می کند که در سررسید و یاقبل از سررسید همان اوراق را از بازار تهیه بکند و در اختیار مالک قرار دهد .
این سامانه در سامانه معاملات آنلاینی که مشغول به کار با مجوز هستند موجود است و فقط نیاز به این است که افراد تعهدنامه الکترونیکی موجود در سایت کارگزاری است را تایید کنند و بعد از امضای قرارداد و قرار دادن وجه تضمین در اختیار کارگزاری ، سامانه برای آن ها باز می شود و می توانند در آن سامانه ببینند که چه سهام هایی قابلیت قرض گرفتن و فروختن دارد . مالکینی که به این سامانه دسترسی دارند هم اوراقی را که می خواهند در معرض فروش استقراضی بگذارند در آنجا گذاشته اند و افراد می توانند آن ها را مشاهده کنند .
.jpg)
نکته مهمی که وجود دارد در بازار سرمایه کارگزاری مالک و متقاضی باید یکسان باشد و فقط اوراق کارگزاری خود متقاضی برای او نمایش داده می شود . در فروش تعهدی سهام اصطلاحات مهمی وجود دارد که دانستن آن ها هم در فهم موضوع و هم در سریع شدن روند انجام عملیات کمک می کند . در اول همه کسانی که می خواهند وارد این فرایند شوند باید اول از همه دستورالعمل هایی که برای آن تعیین شده به طور کامل مطالعه نمایند . واژه کلیدی موجود در این فرایند " سامانه تامین " است . یعنی افرادی که می خواهند فروش تعهدی را شروع کنند اگر استدلال بر این دارند که این سهم کاهشی است و قصد شروع دارند به سامانه مراجعه می کنند و مالک سهام خود را در آن سامانه د راختیار متقاضی قرار می دهد .
واژه بعدی " دوره تنفس " است . بعد از اینکه مالک سهام را در اختیار متقاضی قرار داد ،نمی تواند در یک بازه زمانی درخواست پس گرفتن سهام را بکند ودر دوره تنفس قابلیت بازپسدهی وجود ندارد و بعد از این دوره می تواند تقاضا بکند و سهام طبق قرارداد به مالک برگردد .
واژه بعدی " نرخ تشویقی " است .برای اینکه مالکین ترقیب کنند فروشنده های استقراضی را که سهام های آن ها را قرض بگیرند و در بازار بفروشند ، می گویند در این بازه زمانی بعد از اینکه را بفروش رساندید و تبدیل به اوراق با درآمد ثابت کردید و سپرده گذاری شد ، سود آن دوره هر چقدر که شد 5 درصد آن متعلق به شما می باشد . برای اینکه تشویق شوند تا اینکه سهام های مالکین را بخرند .
واژه بعدی" بروزرسانی وجوه تضمین " است . مالک سهام را در اختیار متقاضی قرار داده است نیاز به وجه تضمین ندارد ولی کسی که قرض گرفته است برای اینکه بتواند به تعهداتش عمل کند برزورسانی انجام می شود تا مشکلی ایجاد نگردد . به طور خلاصه مراحل انجام فروش تعهدی بدین شکل است که متقاضی سهم را از مالک دریافت می کند و به وکالت از مالک یا مالکین آن سهم را در بازار می فروشد و بعد از فروش منابع در حساب مالک می نشیند و بعد از سررسید یا قبل از آن باتوجه به قراردادشان سهام را می خرد ،( آن را می گویند خرید وکالتی ) و در اختیار مالک قرار می دهد و سهم را به آن برمی گرداند .
اگر پیش بینی متقاضی درست باشد این فرایند برای او سودآور است و درغیر این صورت ضرر بهمراه دارد . اهرم هم در این ابزار وجود دارد . کسی که متقاضی است وجه تضمین می گذارد که در بازار فعلی مقدار آن 30 درصد قیمت آن معامله است ، پس نیازی نیست 100 درصد اون قیمت را بگذارد . بنابراین اگر در روندها درست پیش بینی نکند و روند ها به جای کاهشی صعودی پیش برود باتوجه به اینکه اهرمی کار می کند ممکن است زیان های خیلی سنگینی برای متقاضی ایجاد شود . و در مقابل و وجه دیگری اگر پیش بینی هایش درست باشد و روند کاهشی پیش برود ، سودی به مراتب بیشتربدست می آورد .
یکسری جریانات نقدی در میان این فرآیند فروش تعهدی صورت می گیرد . مبالغی که حاصل از فروش اتفاق می افتد در دستورالعملی که سازمان مصوب کرده اجازه داده است که یا در سپرده سرمایه گذاری شود یا در etf . یعنی در این بازه زمانی پول راکت نمی ماند . شاید این سوال برای همه پیش بیاید که این کارها برای مالک چه جذابیت هایی می تواند داشته باشد ؟ برای متقاضی مشخص است که در صورت پیش بینی درست سود به او تعلق می گیرد . اما مالک چرا باید این کار را بکند ؟ کسی مالک می شود و این کار را انجام می دهد که قصد فروش سهام را نداشته باشد یعنی مالک شخص فروشنده سهامش نیست ولی قصد هم ندارد سرمایه اش را راکد بگذارد . در بازار سرمایه واژه ای با عنوان اوراق بهادار سازی داریم که این فرایند چیزی شبیه به آن است . یعنی دارایی هایی که راکد هستند از رکود خارج می کند و بابت آن مبلغی هم بدست می آورد . بنابراین مهمترین مزیتی که برای مالک ایجاد می کند این است که دارایی هایی که خوابیده را می تواند تبدیل کند به دارایی هایی که از محل آن ها درآمد ایجاد کند . ضمن اینکه مالک ممکن است درصدی قرار دهد و اعلام کند که در این دوره 5 درصد می خواهد و 5 درصد بهره باید به من تعلق بگیرد تا تمایل نشان دهد برای فروش استقراضی .
نرخ تشویقی هم قرار می دهد تا متقاضی تشویق شود برای این کار و مثلا قرار می دهند که طی انجام این سرمایه گذاری 3 ماهه هر چقدر سود کسب شد 5 درصد آن در خدمت متقاضی باشد .
.jpg)
زمانی که در حال حاضر وجود دارد پروسه زمانی 60 روزه می باشد . ابزارهای مشتق بازه های زمانی طولانی ندارند بلکه دفعات تکرار آن ها زیاد می شود . چون بحث تعهدات وجود دارد هرچه بازه زمانی کمتر باشد نکول شدن کمتر اتفاق می افتد. در مرحله آخر و در تسویه نهایی بحث بازپسدهی اوراق به متقاضی بصورت خودکار مطرح می شود و کارگزاری سامانه تامین این کار را انجام می دهد و در واقع به متقاضی تعلق می گیرد و متقاضی از بازار اوراق را به نام مالک از محل منابعی که در سیستم موجود است و اگر کفایت نکرد از محل تضامین خودش خریداری می کند و این سهام در کد مالک مینشیند و درنهایت این فرآیند به اتمام می رسد .
چون این ابزار در بازار ما ابزار جدیدی است ، محدودیت هایی برای آن اعمال شده تا مشکلاتی به وجود نیاورد .
برای نمونه بانک پاسارگاد زمانی که 983 میلیون سهم قابلیت فروش استقراضی را داشت ، کل سهام شرکت 50 میلیارد بود ، یعنی فقط 2 دهم درصد است و وزنی ندارد . و در همین کار محدودیت هایی هم وجود داشت ، یعنی اگر بخواهی فروش استقراضی انجام بدهی در قیمت نهایی بوجود آمده حدود .05 درصد کمتر از آن قیمت می توانی برفوش برسانی . و زمانی که شاخص وضعیت مناسب و مشخصی ندارد ممنوع می شود این کار . بنابراین چون این محصول جدید است و باید زمان بگذرد از آن ، محدودیت هایی هم درباره اش وجود دارد . ولی وقتی به تناسب زمان بگذرد و بازار به بلوغ برسد این ابزار می تواند گسترده تر شود چون در بازار فروش استقراضی می تواند کمک کننده باشد تا خیلی وقت ها جلوی حباب های قیمتی را بگیرد . چون افراد فشار فروش ایجاد می کنند و نمی گذارد یک سهمی از یک قیمتی بالاتر برود.
نویسنده : تیم محتوا